Эстәлеккә күсергә

Ҡаҙағстан иҡтисады

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Ҡаҙағстан иҡтисады
Валюта

Ҡаҙағстан тәңкәһе (KZT, ₸)

Статистика
Инфляция (ИПЦ)

20,3 % (2022) [1]

Кеше үҫеше индексы (ИЧР)

0,811 (56-е место, 2021) [2]

Эшһеҙлек кимәле

4,8% (4 квартал, 2022)

Төп өлкәләр

нефть, газ, уран,төҫлө һәм ҡара металл табыу; шулай уҡ күмер, тимер мәғдәне, марганец, хромиттар, ҡурғаш, цинк, баҡыр, титан; локомотивтар, пассажир һәм йөк вагондары, көс агрегаттары, автомобилдәр, тракторҙар, төҙөлөш материалдары, аҙыҡ-түлек етештереү.

Тышҡы сауҙа
Экспорт буйынса партнёрҙар

Италия Италия 6,9%,
Ҡытай Китай 7,9%,
Нидерланд Нидерланды 5,2%,
Рәсәй Федерацияһы Россия 18%,
Швейцария Швейцария 3,5 %
Франция Франция 6,0% (2105)

Импорт

▲ $49,7 млрд. (2022)

Импорт буйынса партнёрҙар

Рәсәй Федерацияһы Россия 8,5%,
Ҡытай Китай 7,4%,
Германия Германия 7%
Америка Ҡушма Штаттары США 5,1% (2022)

Дәүләт финанстары
Если не оговорено иное, все цифры даны в долларах США

Ҡаҙағстан иҡтисады — Урта Азияның иң ҙур иҡтисады, совет осоронан һуңғы арауыҡ илдәре араһында беренсе урында тора. 2015 йылдың 1 ғинуарынан Ҡаҙағстан республикаһы Евразия иҡтисади союзы ағзаһы булып тора.

Дөйөм ҡылыҡһырлама

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Халыҡ-ара иҡтисади хеҙмәттәшлек һәм үҫеш ойошмаһы иҫәпләүенсә, Ҡаҙағстан иҡтисады һуңғы бер нисә тиҫтә йыл эсендә оҙайлы тотороҡло үҫеш осоро кисерә, йән башына эске тулайым продукт тотороҡло арта. Был ил граждандарының социаль-иҡтисади йәшәү шарттарын яҡшыртыуға булышлыҡ итә, ярлылыҡ кимәлен кәметә һәм баҙар әүҙемлеген арттыра. Файҙалы ҡаҙылмалар һәм энергетика ресурстарын күләмле экспортлау ил үҫешенең төп этәргесе булып тора. Уның арҡаһында 2014 йылда нефткә хаҡтар төшкәнгә тиклем Ҡаҙағстан иҡтисады тышҡы сауҙала ыңғай балансҡа эйә була[3].

Илдең нефть, газ һәм тәбиғи ресурстарына тышҡы ихтыяждың булыуына бәйлелеге яҡын һәм оҙайлы мөҙҙәттә уның фәнни, техник һәм инновацион потенциалын үҫтереү өсөн потенциаль хәүеф һәм ҡаршылыҡ булараҡ ҡарала. Иҡтисадты үҙгәртеп ҡороу кимәле түбән булыу сәбәпле, Ҡаҙағстанда байтаҡ эшсе көстәрҙең байтаҡ өлөшө әле лә ауыл хужалығы менән шөғөлләнә. Иҡтисадты диверсификациялауға өлгәшеү юлдарының береһе — милли тармаҡты өҫтәмә ҡиммәте юғары булған тауарҙар етештереүгә күсереү. Ил хөкүмәте күҙаллауынса көткәнсә, был хеҙмәт етештереүсәнлеген арттырырға һәм иҡтисади үҫеш осорон оҙайтырға мөмкинлек бирәсәк[4].

Статистика

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Түбәндәге таблицала 1992—2018 йылдарҙағы төп иҡтисади күрһәткестәр күрһәтелгән. Инфляция 5 проценттан кәмерәк йәшел уҡ менән билдәләнгән[5].

Йыл ЭТП буйынса илдәр исемлеге

(млрд. долларҙа. АҠШ) 		Йән башына ЭТП

(АҠШ доллары) 		ЭТП үҫеше

Инфляция кимәле

(процентарҙа) 		Эшһеҙлек

(процентарҙа) 		Дәүләт бурысы

(ЭТП-нан процентарҙа)
1992 122.7 7,196 н/д н/д н/д н/д
1993 ▼114.0 ▼6,748 ▼−9.2 % 1,662.3 % н/д н/д
1994 ▼101.8 ▼6,444 ▼−12.6 % 1,402.0 % 10.1 % н/д
1995 ▼95.4 ▼6,087 ▼−8.2 % 176.3 % 11.0 % н/д
1996 ▲97.7 ▲6,308 ▲0.5 % 39.1 % 13.0 % н/д
1997 ▲101.0 ▲6,651 ▲1.7 % 17.4 % ▬13.0 % н/д
1998 ▼100.2 ▲6,698 ▼−1.9 % 7.3 % 13.1 % н/д
1999 ▲104.4 ▲7,009 ▲2.7 % 8.4 % 13.5 % н/д
2000 ▲117.3 ▲7,890 ▲9.8 % 13.3 % 12.8 % н/д
2001 ▲136.2 ▲9,168 ▲13.5 % 8.4 % ▼10.4 % н/д
2002 ▲151.8 ▲10,211 ▲9.8 % 5.9 % ▼9.3 % 17.6 %
2003 ▲169.2 ▲11,318 ▲9.3 % 6.5 % ▼8.8 % ▼15.0 %
2004 ▲190.6 ▲12,642 ▲9.6 % 6.9 % ▼8.4 % ▼11.4 %
2005 ▲215.8 ▲14,178 ▲9.7 % 7.5 % ▼8.1 % ▼8.1 %
2006 ▲246.2 ▲15,991 ▲10.7 % 8.6 % ▼7.8 % ▼6.7 %
2007 ▲275.3 ▲17,677 ▲8.9 % 10.8 % ▼7.3 % ▼5.9 %
2008 ▲289.9 ▲18,140 ▲3.3 % 17.1 % ▼6.6 % 6.8 %
2009 ▲295.6 ▲18,245 ▲1.2 % 7.3 % ▬6.6 % 10.2 %
2010 ▲321.1 ▲19,530 ▲7.3 % 7.1 % ▼5.8 % 10.7 %
2011 ▲352.3 ▲21,129 ▲7.5 % 8.3 % ▼5.4 % ▼10.1 %
2012 ▲376.7 ▲22,278 ▲5.0 % 5.1 % ▼5.3 % 12.1 %
2013 ▲405.8 ▲23,644 ▲6.0 % 5.8 % ▼5.2 % 12.6 %
2014 ▲430.8 ▲24,734 ▲4.3 % 6.7 % ▼5.0 % 14.5 %
2015 ▲440.7 ▲24,940 ▲1.2 % 6.7 % ▬5.0 % 21.9 %
2016 ▲451.2 ▲25,167 ▲1.1 % 14.6 % ▬5.0 % 20,5 %
2017 ▲477.6 ▲26,252 ▲4.1 % 7.4 % ▬5.0 % 21.2 %
2018 ▲509,6 ▲27,867 ▲4.1 % 7.4 % ▬5.0 %
2019 ▲532,5 ▲29,121 ▲4,5 % 7.5 % ▬5.0 %
2020 ▼501,2 ▼26,400 ▼-2,6 % 10 % ▬5.0 %
2021 ▲543,7 ▲28,600 ▲4 % 13 % ▬4,9 %
2022 ▲596,6 ▲30,800 ▲3 % 17.7 % ▬4,9 % ▼20,7 %

Эске тулайым продукт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Бөтә элекке совет республикалары кеүек үк, Ҡаҙағстан да 1990-сы йылдар башында иҡтисади тетрәнеүҙәр кисерә, әммә 2000-се йылдар башына иҡтисади йәнләнеү башлана, тулайым эске продукттың йыллыҡ үҫеше 7 процентҡа етә. Ҡаҙағстанда йән башына ЭТП кимәле Үҙәк Азиялағы күршеләре менән сағыштырғанда ярайһы уҡ юғары була, ул 2010 йылда бер кешегә 12 800 АҠШ долларына етә. Был Ҡаҙағстанға дөйөм донъя рейтингында 90-сы урынды биләргә мөмкинлек бирә[6].

Һуңғы тиҫтә йылдарҙа илдең тулайым эске продукты динамикаһы[7]:

Ҡаҙағстандың тышҡы бурысы структураһында финанс инструменттары төрҙәре буйынса резидент булмағандарҙан йәлеп ителгән кредиттар һәм кредиттар (78,6 %) һәм резидент булмағандарҙың ҡарамағында булған бурыстарҙағы ҡиммәтле ҡағыҙҙар (13 %) өҫтөнлөк итә[8].

2022 йылда Ҡаҙағстандың тышҡы бурысы 166 миллиард доллардан ашып китә. Бурыстың иң ҙур артыуы Милли Банкҡа тура килә. 2022 йылдың 1 ғинуарына илдең дәүләт бурысы 22 триллион теңге, йәғни тулайым эске продктҡа ҡарата 27,4 процентҡа етә[9].

Тышҡы бурыс

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

2021 йылдың 1 ғинуарынан Ҡаҙағстан Республикаһының тышҡы бурысы 3 процентҡа йәки 4,8 миллиард долларға арта һәм 163,4 миллиард долларға етә.

2020 йыл дауамында тышҡы бурыс өлөшләтә түләүҙәр балансы операциялары ($4,9 млрд) иҫәбенә валюта курсы, сығымдар һәм башҡа үҙгәрештәр ($0,1 млрд) иҫәбенә ҡаплана.

Ҡаҙағстандың тышҡы бурыс структураһында түләү ваҡыты буйынса 93,9 % оҙайлы тышҡы бурысҡа (1 йылдан ашыу) тап килә. Был иһә, бер яҡтан, ликвидлыҡ хәүефен кәметә, ә икенсе яҡтан, дөйөм баҙар талаптарындағы үҙгәрештәрҙең бурысты ҡаплауға һәм хеҙмәтләндереүгә йоғонтоһон арттыра.

Инфляция

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Йыл Эске тулайым продукт, млрд USD Эске тулайым продукттың үҫеш темптары, % Нефть хаҡы, USD[10]
1993 23,4 -9,2 17,1
1994 21,3 -12,6 16
1995 20,4 -8,3 17,2
1996 21 0,5 20,8
1997 22,2 1,6 19,1
1998 22,1 -1,9 12,8
1999 16,9 2,7 17,9
2000 18,3 9,8 28,4
2001 22,2 13,5 24,45
2002 24,6 9,8 25,01
2003 30,8 9,3 28,83
2004 43,2 9,6 38,1
2005 57,1 9,7 54,38
2006 81 10,7 65,14
2007 104,9 8,9 72,52
2008 133,4 3,2 96,99
2009 115,3 1,2 61,51
2010 148,05 7,3 79,47
2011 200,38 7,5 111,27
2012 215,9 5,5 111,63
2013 243,78 6 108,56
2014 227,44 -6,7 99,03
2015 184,36 -18,9 52,35
2016 153,44 -12,1 43,12
2017 172,11 12,6 70,0
2018 171,54 7,1 71
2019 181 6,5 66,12
2020 163,23 -11,2 41,86
2021 182,1 12,1 67,13
2022 206,23 14,3 81
йыл Йыл аҙағына инфляция, %



(Ҡаҙағстан статистакаһы мәғлүмәттәре буйынса)[11] 		Йыл аҙағына инфляция, %



(башҡа сығанаҡтар буйынса)
1991 147,1 % 191 %[12]
1992 2960,8 % 1615 %[12] (3061 %)
1993 2165,0 % 1758 %[12] (2265 %)
1994 1158,3 % 1977 %[12]
1995 60,3 % 276 %[12] (160,3 %)
1996 28,7 % 22 %[12]
1997 11,2 % 12 %[12]
1998 1,9 %
1999 17,8 %
2000 9,8 %
2001 6,4 %
2002 6,6 %
2003 6,8 % 6,4 %.[13]
2004 6,7 %
2005 7,5 %
2006 8,4 % 8,6 %
2007 18,8 % 18,7 %
2008 9,5 %
2009 6,2 %
2010 7,8 %
2011 7,4 % 7,4 %[14]
2012 6,0 %
2013 ? %
2014 7,4 %
2015 ? %
2016 ? %
2017 7,3 %[15]
2018
2019
2020 9 %[16][17]

Сәнәғәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Тимер мәғдәне запасы буйынса Ҡаҙағстан донъяла һигеҙенсе урынды биләй. Уның донъя резервтарындағы өлөшө — 6 %.

Тикшерелгән 8,7 миллиард тонна тимер мәғдәне запасының 73,3 проценты еңел сығарыла. Илдә сығарылған тимер мәғдәненең 70 проценттан ашыуы экспортҡа оҙатыла. Тимер мәғдәне сығарыу динамикаһы түбәндәгесә: 1990 йылда 23,8 млн тонна, 1999 йылда 9,6 млн тонна, 2012 йылда 23,0 млн тонна[18]. Шул уҡ ваҡытта 1990—2012 йылдарҙа ҡорос иретеү йылына 6,8 млн тоннанан 3,8 млн тоннаға тиклем, ә суйын етештереү йылына 5,2 млн тоннанан 2,7 млн тоннаға тиклем кәмей[19].

Тау сәнәғәте

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡаҙағстан уран етештереү буйынса донъяла беренсе урында тора[20].

Ҡара металлургия

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
«АрселорМиттал Темиртау» металлургия компанияһының халыҡ-ара конференц-үҙәге.

Ҡара металлургия ил сәнәғәте продукцияһы күләменең 12,5 % — тан ашыуын етештерә.

2022 йылдың 1 ғинуарынан Ҡаҙағстанда минималь эш хаҡы күләме айына 60000 тәңкә ($136,06)[21][22][23][24], ә 2023 йылдың 1 ғинуарынан — тәңкә 70000 тәшкил итә ($151,48)[25][26][27][28].

Хеҙмәт баҙары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Халыҡтың килеме

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

2022 йылдың 1 ғинуарынан Ҡаҙағстанда минималь эш хаҡы айына 60000 тәңкә ($136,06[29][30][31][32], ә 2023 йылдың 1 ғинуарына айына 70 000 тәңкә ($151,48) тәшкил итә[33][34][35][36]

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ О сохранении базовой ставки на уровне 16,75% | Пресс-релизы | Национальный Банк Казахстана
  2. ↑ http://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22overviewrupdf.pdf
  3. ↑ OECD. Introduction // OECD Territorial Reviews: Kazakhstan. — Paris: OECD Publishing, 2017. — P. 30. — ISBN 978-92-64-26943-9.
  4. ↑ OECD. Introduction // OECD Territorial Reviews: Kazakhstan. — Paris: OECD Publishing, 2017. — P. 30. — ISBN 978-92-64-26943-9.
  5. ↑ Report for Selected Countries and Subjects (ингл.). www.imf.org. Дата обращения: 15 сентябрь 2018.
  6. ↑ D. Kassymova, Z. Kundakbayeva, U. Markus. Economy // Historical Dictionary of Kazakhstan. — Lanham, Toronto, Plymouth: The Scarecrow Press, Inc, 2012. — P. 89. — (Historical Dictionaries of Asia, Oceania, and the Middle East). — ISBN 978-0-8108-7983-6.
  7. ↑ Экономика Казахстана: Темпы роста ВВП
  8. ↑ Интернет Решения (IR.KZ). Сыртқы борыш | Қазақстан Ұлттық Банкі (ҡаҙ.). www.nationalbank.kz. Дата обращения: 18 июнь 2021.
  9. ↑ Если в шаблоне {{cite web}} задаётся параметр archive-url=, должен задаваться и параметр archive-date=, и наоборот. Внешний долг Казахстана - 166 миллиардов долларов. 2022-05-04. Дата обращения: 26 август 2022.
  10. ↑ Average annual UK Brent crude oil price from 1976 to 2016 (in U.S. dollars per barrel)
  11. ↑ Access Denied 2011 йыл 18 декабрь архивланған.[нет в источнике]
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 База данных программы «Здоровье для всех» Европейского регионального бюро ВОЗ 2011 йыл 24 май архивланған.
  13. ↑ Финансовая система Казахстана — лучшая среди стран СНГ 2011 йыл 27 декабрь архивланған. // ukimet.kz
  14. ↑ Инфляция в Казахстане по итогам 2011 года составила 7,4 проц_Russian.news.cn 2014 йыл 8 ғинуар архивланған.
  15. ↑ Экономика Казахстана. Итоги 2017 года (27 декабрь 2017). 27 декабрь 2017 тикшерелгән.
  16. ↑ Инфляция в Казахстане в текущем году может составить 9% – Fitch.
  17. ↑ Экономика Казахстана: когда начнется рост?.
  18. ↑ http://www.inafran.ru/sites/default/files/page_file/aliev_disser.pdf С. 27
  19. ↑ http://www.inafran.ru/sites/default/files/page_file/aliev_disser.pdf С. 28
  20. ↑ Урановая игра Казахстана: между Россией, Китаем и Западом // bbc.com, 18 дек 2017
  21. ↑ Ставки МРП и МЗП на 2022 год
  22. ↑ Минимальная зарплата в Казахстане с 1 января 2022 года вырастет до 60 тыс. тенге — Аналитический интернет-журнал Vласть
  23. ↑ Президент Казахстана поручил увеличить минимальную зарплату с 2022 года — Экономика и бизнес — ТАСС
  24. ↑ Токаев утвердил минимальную зарплату и МРП на 2022 год: 02 декабря 2021, 17:28 — новости на Tengrinews.kz
  25. ↑ Размер МЗП будет увеличен в Казахстане с 2023 года
  26. ↑ Какие минимальные расчетные показатели утверждены на 2023 год — новости Kapital.kz
  27. ↑ Минимальная зарплата и пенсия выросли с 1 января 2023 года ᐈ zakon.kz
  28. ↑ Минимальную зарплату в Казахстане увеличат до 70 тысяч тенге
  29. ↑ Ставки МРП и МЗП на 2022 год
  30. ↑ Минимальная зарплата в Казахстане с 1 января 2022 года вырастет до 60 тыс. тенге — Аналитический интернет-журнал Vласть
  31. ↑ Президент Казахстана поручил увеличить минимальную зарплату с 2022 года — Экономика и бизнес — ТАСС
  32. ↑ Токаев утвердил минимальную зарплату и МРП на 2022 год: 02 декабря 2021, 17:28 — новости на Tengrinews.kz
  33. ↑ Размер МЗП будет увеличен в Казахстане с 2023 года
  34. ↑ Какие минимальные расчетные показатели утверждены на 2023 год — новости Kapital.kz
  35. ↑ Минимальная зарплата и пенсия выросли с 1 января 2023 года ᐈ zakon.kz
  36. ↑ Минимальную зарплату в Казахстане увеличат до 70 тысяч тенге
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Ҡаҙағстан_иҡтисады&oldid=1278078» битенән алынған